Meteoroloji Genel Müdürlüğü’nün değerlendirmelerine göre; bu gece Cumartesi (17.04.2020) saatlerinden yarın (Pazar) akşam saatlerine kadar Ege, Marmara’nın Güney ve Doğusu ile Batı Karadeniz’de Kuzey Afrika kaynaklı toz taşınımı görüleceği bildirilmiştir.
Toz taşınımı durumlarında; görüş mesafesinde azalma, hava kalitesinde bozulma, yağış alan yerlerde çamur şeklinde yağış ve ulaşımda aksamalar gibi olumsuzluklara karşı dikkatli ve tedbirli olunması rica olunur. Kamuoyunun bilgisine saygıyla duyurulur.”
METEOROLOJİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
Araştırma Dairesi Başkanlığı da toz taşınımı konusunda şu uyarıyı yaptı:
Toz Taşınımı (Kum ve Toz Fırtınaları) Tahmini
Atmosferdeki en baskın aerosol çeşitlerinden bir tanesi olan Mineral Toz Partikülleri (Çöl Tozları),
Dünya ekosistemi için büyük önem taşımaktadır. Çöllerden kalkan tozlar, atmosferin üst
tabakalarına yükselerek uzun mesafeler kat etmektedir. Göreceli olarak daha büyük olan toz
parçacıkları, kaynak alanlarının yakınlarında çökerken, küçük olanlar ise binlerce kilometre yol
alabilmektedir. Dünyadaki başlıca toz kaynak alanları Afrika (Sahra çölü), Arabistan Yarımadası, Asya
(Gobi ve Taklamakan), Güney Amerika ile Avustralya’da bulunan çöllerdir.
Sahra bölgesi başta olmak üzere, çöllerden atmosfere karışan tozların uzun mesafeler taşınarak,
okyanus ve amazonlara değerli mineralleri taşıdığı ve gübreleme etkisi yaptığı bilinmektedir. Diğer
taraftan kum ve toz fırtınaları, kronik sağlık sorunları bulunanlar ile hamile, yaşlı ve çocuklar için risk
oluşturmaktadır. Kum ve toz fırtınalarının ulaştırma sektörü (hava, kara ve deniz ulaşımını) başta
olmak üzere, sosyo-ekonomik hayat üzerinde de olumsuz etkileri bulunmaktadır.
Her yıl çöllerden atmosfere karışan tozların miktarı yaklaşık 2 milyar ton olarak kabul edilmektedir.
Sahra bölgesinden atmosfere salınan yıllık toz miktarı, Dünya üzerindeki tüm kaynaklardan salınan
toz miktarının yaklaşık yarısı kadardır. Sahra’dan sonra gelen önemli toz kaynak alanları sırasıyla
Ortadoğu ile Orta ve Güney Asya’dır. Afrika ve Ortadoğu Bölgelerinden kaynaklanan tozlar, Dünya
yıllık toz salımlarının yaklaşık olarak % 70’ini oluşturmaktadır.
Atmosfere atılan Toz Miktarları (De Longueville et al., 2014)
“Tozlu Kuşak” olarak ifade edilen Afrika, Orta Doğu ve Asya Çöllerinin neredeyse tam ortasında yer
alan Türkiye, dünyadaki en önemli iki toz kaynağı olan Afrika ve Orta Doğu kaynaklı çöl tozlarının
etkisi altında bulunmaktadır. Güneydoğu Anadolu Bölgesi ile İç Anadolu Bölgesinin Konya, Karaman,
Niğde ve Nevşehir civarları toz taşınımının en fazla etkilediği yörelerimizdir (Dündar C., 2019).
Afrika, Ortadoğu ev Asya’daki Önemli Toz Kaynak Alanları (Muhs et al., 2014)
Toz taşınımının, hava kirliliğini artırması sonucu artış gösteren solunum yolu hastalıkları,
enfeksiyonlar ve alerjiler nedeniyle insan sağlığını olumsuz yönde etkilediği de bilinmektedir. Ayrıca
Afrika’da yapılan çalışmalarda, özellikle çocuklarda görülen menenjit hastalığı ile toz fırtınaları
arasında önemli bir ilişki olduğu görülmüştür.
Dünya Sağlık Örgütünün (DSÖ) raporlarına göre, dünya çapında her yıl, yaklaşık 7 milyon insan hava
kirliliği nedeniyle hayatını kaybetmektedir. Bu kayıpların yaklaşık 4 milyonu dış ortam hava
kirliliğinden, kalan yaklaşık 3 milyonu ise iç ortam hava kirliliğinden kaynaklanmaktadır. DSÖ, 2019
yılı için, sağlık açısından en önemli 10 tehdit arasında ilk sıraya hava kirliliği ve iklim değişikliği sonucu
ortaya çıkan sağlık sorunlarına yer vermektedir. Türkiye için hava kirliliğine bağlı ölümlerin sayısı,
OECD tarafından her yıl yaklaşık 30 bin olarak tahmin edilmektedir.
Avrupa Birliği (AB) tam üyelik sürecinde kentsel hava kalitesinin iyileştirilmesi ve mevzuatın AB
normlarına getirilmesi çalışmaları devam etmektedir. Bu kapsamda 24 saatlik ortalama PM10
değerinin AB sınır değeri olan 50 µg/m³’e düşürülmesi ve bu değerin bir yılda 35 defadan fazla
aşılmaması hedeflenmiştir. Sahra ve Orta Doğu coğrafyasında yer alan çöl bölgelerinden taşınan
tozlar, Akdeniz ülkelerinde PM10 standartlarının sağlanmasını da zorlaştırmaktadır. AB normlarına
göre, eğer yerleşim birimi dışından kaynaklanan doğal bir PM10 kaynağının (sınır ötesi toz taşınımı
gibi) olduğu ispatlanır ve bu kaynağın kentsel hava kalitesine olan katkısı belirlenirse, bu miktar sınır
değer olan 50 µg/m³’e dahil edilmemektedir.
Bu nedenle, kum ve toz fırtınaları oluşmadan önce tahmin edilerek, yetkililerin önlem almaları, halk
sağlığı başta olmak üzere, bu olayların olumsuz etkileriyle mücadele etmek için büyük önem
taşımaktadır.
Toz Tahmin Modelleri
Meteoroloji Genel Müdürlüğü tarafından, Türkiye ile Orta Doğu, Kuzey Afrika ve Orta Asya ülkeleri
için Toz Taşınımı tahminleri operasyonel olarak üretilmekte ve yayınlanmaktadır. 3’er saatlik
periyotlarla 3 günlük olarak üretilen toz taşınımı tahminleri ile saatlik uydu toz ürünleri MGM
internet sayfalarında yayınlanmaktadır. Tahminlerde hem yer seviyesi toz konsantrasyonları hem de
atmosferdeki toz aerosollerinin dikey derinlikleri (Toz Aerosol Optik Derinliği, AOD) bulunmaktadır.
Atmosferdeki en yaygın aerosollerden birisi olan tozlar, büyük partikül çaplarına bağlı olarak yüksek
Aerosol Optik Derinliği (AOD) ve düşük Angstrom Exponent (AE) değerine sahiptirler. Aerosol Optik
Derinliği (AOD), genellikle 0-1 değerleri arasında değişim gösteren birimsiz bir parametredir.
Atmosferdeki aerosollerin miktarı arttıkça, AOD değeri de artmaktadır. Bir alanda kuvvetli veya çok
kuvvetli kum ve toz fırtınaları yaşandığında, AOD değerleri 1’in üzerinde görülebilmektedir.
Parçacık büyüklüklerinin tespiti ve değerlendirilmesi için Angstrom Exponent (AE) parametresi
kullanılmaktadır. AE’nin küçük olması, aerosol çaplarının büyük olduğunu, yani toz gibi büyük çaplı
parçacıkların ortamda daha baskın olduğunu göstermektedir. AE’nin yüksek değerleri ise insan
kaynaklı (antropojenik) emisyonlar gibi küçük çaplı aerosollerin ortamda çok daha fazla ve baskın
olduğunu ifade etmektedir.
Dünya üzerindeki birçok kurum ve enstitü tarafından geliştirilen toz taşınımı tahmin modelleri
bulunmaktadır. Sayısal hava tahmin modellerine toz taşınımı mekanizması tanımlanarak geliştirilen
bu modellerden yaygın olarak kullanılan ve kabul görenlerin temel bazı özellikleri aşağıdaki çizelgede
verilmiştir. Toz taşınımı tahmin modelleri iki farklı sınıfta tanımlanmaktadır. Küresel modeller tüm
dünya üzerinde tahminler üretirken, belirli bir sinoptik ölçekte çalışan bölgesel modeller, çalışma
alanı için başlangıç ve sınır koşullarını küresel sayısal hava tahmin modellerinden almaktadır.
Bölgesel modeller, orta ölçekli (meso-scale) modeller olarak da adlandırılmaktadır.
