Gergerlioğlu, Türkiye’ye sığınan Uygur Türklerinin Çin’e iade edilmesi kararını bakanlara sordu!

DEM Parti Kocaeli Milletvekili Ömer Faruk Gergerlioğlu, İstanbul 16. ve 18. İdari Mahkemeleri tarafından alınan “Türkiye’ye sığınan iki Uygur Türk’ünün doğrudan Çin’e teslim edilmesi” kararını Dışişleri Bakanı Hakan Fidan ve Adalet Bakanı Yılmaz Tunç’a sordu. 

Gergerlioğlu’nun Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’a verdiği soru önergesi;

İstanbul 16. ve 18. İdari Mahkemeleri tarafından alınan kararla Çin’in zulmünden kaçan iki Uygur Türkü’nün doğrudan Pekin’e iade edilmesine hükmedilmiştir. Mahkeme kararında “Ülkelerine iadesi halinde zulme maruz kalacakları konusunda ciddi, somut maddi delil yok” ifadesi yer alırken, bu kararın uluslararası hukuk ve Türkiye’nin taraf olduğu insan hakları sözleşmeleriyle çeliştiği açıktır.

Birleşmiş Milletler, Avrupa Birliği, Uluslararası Af Örgütü ve İnsan Hakları İzleme Örgütü gibi uluslararası kuruluşlar, Uygur Türklerine yönelik sistematik baskı, işkence, zorla kısırlaştırma, din ve kültür özgürlüğünün engellenmesi gibi ağır insan hakları ihlallerini belgelerle ortaya koymuştur. Türkiye’nin de aralarında bulunduğu 43 ülke, 2022 yılında yayımlanan BM bildirisine imza atarak Çin’de işlenen insan hakları ihlallerini kınamış ve Uygurların orantısız bir şekilde hedef alındığını açıkça belirtmiştir.

Bu bağlamda;

1.    Türkiye, Uygur Türklerine yönelik baskılar konusunda bugüne kadar hangi diplomatik girişimlerde bulunmuştur? Çin makamlarına Uygurların maruz kaldığı soykırım ve baskılar konusunda herhangi bir resmi protesto notası verilmiş midir?

2.    Türkiye, 2022 yılında BM bildirisine imza atarak Çin’in Uygur Türklerine yönelik işlediği insan hakları ihlallerini tanımışken, Türk mahkemelerinin “zulme dair somut delil yok” şeklindeki gerekçesi nasıl açıklanabilir? Bu çelişkiye yönelik Dışişleri Bakanlığının bir açıklaması var mıdır?

3.    İdari Mahkemeler tarafından verilen sınır dışı kararlarının temyiz yolu kapalıdır. Ancak Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası sözleşmelere göre, herhangi bir kişi işkence, insanlık dışı ve onur kırıcı muameleye maruz kalma riski bulunan bir ülkeye sınır dışı edilemez. Bu doğrultuda Dışişleri Bakanlığı’nın ilgili mahkeme kararının iptali yönünde herhangi bir girişimi olacak mıdır?

4.    Dışişleri Bakanlığı, Çin’e iade edilen veya iade edilmesi planlanan Uygurların akıbetini takip etmekte midir? Daha önce Çin’e iade edilen Uygur Türklerinden hayatta olup olmadığına dair bilgi alınabilen herhangi bir kişi var mıdır?

5.    İçişleri Bakanlığı ve Göç İdaresi Başkanlığı’nın, Uygur Türkleri ile ilgili sınır dışı işlemlerine yönelik tutumu nedir? Türkiye, Uygur sığınmacıların üçüncü ülkelere güvenli geçişini sağlamak adına bir politika yürütmekte midir?

6.    Son yıllarda Türkiye’nin Çin ile artan ekonomik ilişkileri dikkate alındığında, Uygur Türkleri konusunda net bir politika belirlenmemesinin sebebi Çin ile ekonomik işbirliklerinin zarar görme endişesi midir? İnsan hakları ihlalleri konusundaki tutum, ticari ilişkiler tarafından şekillendirilmekte midir?

7.    İHH’nın yayımladığı raporlara göre, Çin’in işkence kamplarında 5 milyona yakın Uygur Türkü bulunmakta, toplamda 35 milyon Uygur’un hayatını kaybettiği iddia edilmektedir. Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti, Uygur soykırımının belgelenmesi ve uluslararası alanda tanınması adına herhangi bir girişimde bulunmayı planlamakta mıdır?

8.    Türkiye’nin Çin ile suçluların iadesine dair herhangi bir anlaşması var mıdır? Eğer varsa, bu anlaşma hangi koşullarda uygulanmaktadır ve Uygur Türkleri bu anlaşmanın kapsamında mıdır?

Gergerlioğlu’nun Adalet Bakanı Yılmaz Tunç’a verdiği soru önergesi;

İstanbul 16. ve 18. İdari Mahkemeleri, Çin’in baskısından kaçarak Türkiye’ye sığınan iki Uygur Türkü’nün Pekin hükümetine doğrudan iadesine karar vermiştir. Kararda, “zulme maruz kalacaklarına dair somut maddi delil olmadığı” gerekçesi kullanılmıştır. Ancak, Birleşmiş Milletler, Avrupa Birliği, Uluslararası Af Örgütü ve İnsan Hakları İzleme Örgütü’nün yayımladığı raporlar, Çin’de Uygurların sistematik işkence, zorla kısırlaştırma, kültürel asimilasyon, inanç özgürlüğüne müdahale ve zorla çalıştırılma gibi insanlık dışı uygulamalara maruz kaldığını ortaya koymaktadır. Türkiye de 2022’de BM’nin bu konudaki bildirisini imzalayarak Çin’deki Uygur politikalarını kınamıştır.

Bu bağlamda;

1.    Türkiye’nin taraf olduğu BM Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi, İşkenceyi Önleme Sözleşmesi, Cenevre Sözleşmesi ve 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 4. ve 55. maddeleri, işkence veya insanlık dışı muamele riski taşıyan kişilerin sınır dışı edilmesini yasaklamaktadır. Bu durumda, ilgili mahkeme kararlarının uluslararası ve ulusal hukuka uygun olduğu görüşü nasıl savunulmaktadır?

2.    Mahkemeler tarafından verilen sınır dışı kararlarında, Uygurların Çin’de maruz kalacağı baskı ve zulme dair resmi raporlar neden dikkate alınmamaktadır? Mahkemelerin, BM’nin Türkiye’nin de imza attığı belgeleri görmezden gelmesi konusunda Bakanlığınızın bir açıklaması var mıdır?

3.    Mahkemeler, uluslararası hukuk ve Türkiye’nin insan hakları taahhütleri çerçevesinde değerlendirme yapmaktan kaçınarak “somut delil” olmadığı gerekçesiyle iade kararları vermektedir. Bu kararların hangi hukuki dayanağa göre verildiği hakkında bir inceleme başlatmayı düşünüyor musunuz?

4.    Türkiye’de daha önce üçüncü ülkelere gönderilen bazı Uygurların, bu ülkeler tarafından Çin’e teslim edildiği iddia edilmektedir. Çin’e iade edilen veya üçüncü ülkeler üzerinden iadesi sağlanan Uygur Türklerinin akıbeti hakkında Adalet Bakanlığı’nın bir incelemesi var mıdır?

5.    Çin ile suçluların iadesine dair herhangi bir ikili anlaşma var mıdır? Varsa, bu anlaşma hangi kriterlere dayanarak uygulanmaktadır ve Uygur Türkleri bu anlaşmanın kapsamına dahil edilmekte midir?

6.    İdari Mahkemelerin kararları nihai nitelikte olup temyiz yolu kapalıdır. Ancak, insan haklarına aykırı olduğu açıkça görülen bu tür kararların Anayasa Mahkemesi tarafından incelenmesi ve tedbir kararı verilmesi gerektiği düşünüldüğünde, Adalet Bakanlığı bu süreçlere nasıl müdahil olacaktır?

7.    Çin hükümeti, 2017’de yürürlüğe koyduğu “Dini Aşırılıklarla Savaş ve Yok Etme Yönetmeliği” ile Uygur Türklerinin dini ibadet özgürlüğünü ortadan kaldırmış, milyonlarca Uygur’u zorunlu çalışma kamplarında tutmaktadır. Mahkemelerin, Çin’in bu insan hakları ihlallerini görmezden gelerek karar vermesi, Türkiye Cumhuriyeti’nin adalet anlayışıyla nasıl bağdaştırılmaktadır?

8.    Adalet Bakanlığı, Çin’e iade edilen Uygur Türklerinin durumunu takip etmekte midir? Türkiye tarafından iade edilen herhangi bir Uygur Türkü’nün güvenliğine dair resmi bir takip mekanizması var mıdır?

9.    Türkiye, Çin’in Uygur Türklerine yönelik baskıcı politikalarına dair uluslararası bir soruşturma açılmasını desteklemeyi planlamakta mıdır? Eğer böyle bir girişim yoksa, Türkiye neden Uygur Türklerinin haklarını savunmak adına uluslararası platformlarda daha aktif bir tutum sergilememektedir?

10.Adalet Bakanlığı, Uygur Türklerinin sınır dışı edilme sürecinde alınan mahkeme kararlarının insan haklarına uygun olup olmadığını denetlemeye yönelik herhangi bir mekanizma oluşturmayı planlamakta mıdır?