Atık kâğıtlar sanata dönüşüyor!

Ülkemizde kişi başına düşen günlük ortalama atık miktarı yaklaşık 1 kilogram ve bu atıkların neredeyse yüzde 20’sini kâğıtlar oluşturuyor. Atık kâğıtların ortaya çıkmasında, kamu kurumları en büyük paya sahip. Bu konudaki israfa dikkat çekilen çalışmada, kamu kurumlarından toplanan kâğıtların geleneksel sanat uygulamaları için ideal olabileceği kaydedildi.      

Ayşe Balcı Toplu

Kamu kurumlarında ortaya çıkan atık kâğıtların toplanarak farklı alanlarda değerlendirilmesinin, israfı ve ekonomik zararı önlemeye yardımcı olabileceği ifade edildi.  Kâğıtların, son derece ekonomik ve basit işlemlerle geleneksel sanatlarımızdan olan murakka mukavva) yapımında değerlendirilebileceği belirtildi.

Kocaeli’deki okul ve resmi dairelerden toplanan atık kâğıtlarla elde edilen murakkalar üzerine tezhip ve minyatür çalışmaları uygulandı. Atık kâğıtların söz konusu sanatları uygulamak için oldukça elverişli olduğu belirlendi. Geleneksel yöntemlerle yapılan murakkaların hem daha dayanıklı hem de daha ekonomik olduğu anlaşıldı.   

Kocaeli Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi’nden Dr. Öğr. Üyesi Yıldırım Karadeniz’in yaptığı çalışmada, KOÜ Güzel Sanatlar Fakültesi Geleneksel Türk Sanatları bölümü öğrencileriyle toplanan kâğıtların murakka yapımında nasıl değerlendirileceği ve uygulama yöntemleri konusunda bilgi verildi. Çalışma kapsamında, atık kâğıt kutusu olmayan yerlere kutular bırakıldı. Böylece daha fazla kâğıt toplanması ve geri dönüşüm konusuna dikkat çekilmesi amaçlandı.

Atık kâğıtlar murakka yapımı için ideal

Karadeniz tarafından gerçekleştirilen “Atık Kağıtların İşlevsel Hale Getirilerek Sanat Alanında Kullanılması: Kocaeli İli Örneği” adlı çalışmada, atık kâğıtlar kullanılarak yapılan murakkaların tezhip ve minyatür gibi sanatları uygulamak açısından uygun olduğu belirtildi. Özellikle klasik yöntemle yapılan murakkaların tahta kurduna karşı dayanıklı olduğunun altını çizen Karadeniz, bu yöntemin geleneksel Türk sanatları alanında sıklıkla kullanıldığını ifade etti.

Karadeniz’e göre, geleneksel Türk sanatları alanında eser veren sanatçıların bu eserleri yaparken kullandıkları kâğıtların uzun yıllar zarar görmeden kalabilen kâğıtlar olması gerekiyor. Bu nedenle, kâğıtların çeşitli şekillerde ıslatılarak nişasta muhallebisi (böceklerden korumak için yapılan muhallebinin içerisine şap, tenekâr, tütün suyu gibi zehirli maddelerin yanı sıra kâğıtların birbirine iyice yapışması için jelatin yapıştırıcı konuyor) ile yapıştırılması sonucu elde edilen murakkanın yüzyıllarca dayanıklı olarak kalabilmesi için uygulanan bu geleneksel yöntemlerle yapılması şart.

Hazır mukavvalar öğrencilerin alım gücünü zorluyor

Dr. Öğr. Üyesi Yıldırım Karadeniz, yapımı zaman aldığı için, son yıllarda geleneksel olarak yapılan murakkaların yerini fabrika üretimi murakkaların aldığını ifade etti. Dayanıklılığı az olmasına rağmen kolay ulaşılabilir olduğu için tercih edilen hazır mukavvalar ise oldukça maliyetli. Bu durumun öğrencilerin alım gücünü zorladığını ifade eden Karadeniz’e göre, atık kâğıtlar kullanılarak yapılan murakkalar, hem maliyeti düşürebilir hem de üretilen sanat eserlerinin gelecek nesillere aktarılmasını sağlayabilir.

Toplanan çöplerin %20’sini atık kâğıtlar oluşturuyor

TÜİK’in yayınladığı Atık İstatistikleri Raporu’nda, 2022 yılında belediyelerde toplanan kişi başı günlük ortalama atık miktarının 1,03 kg olduğu açıklandı. Bu miktarın Kocaeli’de kişi başı 0,82 kg’a düştüğü belirtildi. Bu veriler Kocaeli açısından umut verici olsa da atık konusunda daha çok düşünmeyi gerektiriyor. Dr. Öğr. Üyesi Yıldırım Karadeniz, “Kocaeli’ndeki tüm belediyelerin atık hizmeti verdiği(ni), ancak toplumun atık konusunda yeterince bilinçli olmadığını” ifade etti.

Karadeniz’e göre, nüfus artışı, sanayileşme ve kentleşme gibi nedenlerle ülkemizde kâğıt üretimi ve tüketimi her geçen gün artıyor. Toplanan çöplerin içerisinde yaklaşık %20 oranında atık kâğıt bulunuyor. Bu bakımdan atık kâğıtların geri kazanılması oldukça önemli. “Kamu kurum ve kuruluşlarda atık kâğıt oranı(nın) oldukça fazla” olduğuna değinen araştırmacı, atık kâğıtların toplanması ve yeniden işlevsel hale getirilmesinin günümüzde kaçınılmaz bir endüstriyel faaliyet haline geldiğine vurgu yaptı.

Atık kâğıtların kullanım alanı genişletilmeli

Yapılan çalışmanın, atık kâğıtlar kullanılarak geleneksel yöntemlerle kâğıtların nasıl geri dönüştürüleceği konusunda yol göstermesi bakımından önemli olduğuna dikkat çeken Dr. Öğr. Üyesi Yıldırım Karadeniz; “ayrıca bu çalışmayla atık kâğıtların işlevsel hale getirilerek farklı alanlarda da kullanılabilirliğinin ortaya konulmuş oldu”ğuna vurgu yaptı.

Hakemli bir dergi olan Mas Japs (Uygulamalı Bilimler Dergisi)’nde yayınlanan çalışma ile, KOÜ Güzel Sanatlar Fakültesi öğrencilerinin geri dönüşüm konusunda bilinçlendirilmesi sağlandı. Farkındalığın bütün topluma yayılması gerektiğini belirten araştırmacı bu durumu şu şekilde ifade etti:  

“Atık kâğıt israfının önlenmesi, kaynakların daha verimli kullanılması, atık oluşum sebeplerinin gözden geçirilerek atık oluşumunun engellenmesi veya azaltılması gerekir. Atık kâğıdın oluşması durumunda ise ayrı toplanması sağlanarak, geri kazanım çalışmalarına katkı sağlanabilir.”

Karadeniz, kamu kurumlarının, atık kâğıtların ve diğer geri dönüştürülebilir ürünlerin toplanması ve ülke ekonomisine kazandırılması konusunda diğer kurum ve kuruluşlara örnek olması gerektiğinin altını çizdi. Ayrıca Karadeniz, atıkların farklı sektörlerde yeniden kullanılabilmesi için ilgili kuruluşlar ve üniversiteler tarafından Ar-Ge çalışmaları da yürütülebileceğine işaret etti. (Bilimin Kamusal İletişimi (bil-ki) TÜBİTAK 1001, proje no: 123K063)